آقای رضا مرادی غیاث آبادی و اعتراف به یک اشتباه

محمد اوجال

جمعه 29 مهر 1390 ساعت 3:11 PM

(با تشکر از آقای ارسلان صرافی)
. . . .

پوزش بخاطر کتاب آتشکده‌های ایران

رضا مرادی غیاث آبادی

چهارشنبه ۱۶ شهریور ۱۳۹۰

نگارنده قصد دارد در این نوشتار بابت اطلاعات نادرستی که پانزده سال پیش در کتاب «آتشکده‌های ایران» به خواننده داده است، پوزش بخواهد و آن اشتباه را جبران کند. هر چند این کتاب اکنون نایاب است و قصدی برای انتشار مجدد آن نیست، اما امیدوار است که کتابخانه‌ها و اشخاصی که این کتاب را در اختیار دارند، نسخه‌ای از این نوشته را ضمیمهٔ آن کنند. (چاپ کنید)

چاپ نخست کتاب آتشکده‌های ایران در سال ۱۳۷۵ و چاپ دوم آن در مجموعهٔ دایره‌المعارف عکس ایران در سال ۱۳۷۶ منتشر گردید. این کتاب به دوست و همراه عزیز و گرامی تاجیک، آقای رحمان رجبی (رحمان یزدانوویچ رجبوف) تقدیم شده بود و از ایشان نیز بابت این قصور پوزش می‌خواهم.

در این کتاب تعداد ۲۵ آتشکده ایران معرفی شده بودند و در زیرنویس عکس‌ها از عنوان «آتشکده» برای آنها استفاده شده بود. این در حالی است که هیچکدام آن آثار (حتی یکی از آنها)، آتشکده باستانی نبودند.

این اشتباه از آنجا ناشی شده بود که در تداول غلط و رایج تردید نکرده بودم و نسنجیده از پژوهشگران و نویسندگانی که عنوان آتشکده را به این بناها اطلاق می‌کردند، پیروی کرده بودم. در حالیکه باور کورکورانه از نظریه‌ها و ادعاهای موهوم، و بررسی نکردن دلایل و شواهد، برای هیچ پژوهشگری زیبنده نیست.

پس از آنکه به این نتیجه رسیدم که اطلاق عنوان آتشکده به این بناها نادرست است و هیچ شاهدی آنرا پشتیبانی نمی‌کند، پرسش دیگری مطرح شد و آن اینکه چرا و به چه دلیل چنین ادعایی تا این اندازه عمومیت یافته است؟ بخصوص با توجه به اینکه کمترین منابع مکتوب یا شواهد باستان‌شناختی مبنی بر چنین انتسابی از هیچکدام آن بناها بدست نیامده بود. پاسخ به این پرسش دشوار بود و نگارنده احتمال می‌داد که شاید کسی برای نخستین بار چنین فرضی را مطرح کرده و سپس دیگران به اعتبار او، آنقدر آن فرض را تکرار کرده‌اند تا از فرط تکرار شبیه به واقعیت شده است.

اما ادامه پیگیری‌ها و کنجکاوی‌ها، پرده از واقعیت‌های دیگری برداشت. آن واقعیت تلخ عبارت بود از مکتب‌سازی‌ها، هویت‌تراشی‌ها و القائات اردشیر ریپورتر- نماینده انجمن زرتشتیان هند و جاسوس و رئیس سرویس مخفی اطلاعات بریتانیا در ایران- در معرفی و نامگذاری هرگونه بنای ناشناخته با کارکرد نامعلوم تحت عنوان مجعول آتشکده. او همچنین ترتیبی داده بود تا با مشارکت پارسیان هند تعدادی آتشکده در تهران، یزد و کرمان ساخته شود و قدمت آنها با تبلیغات مستمر به عصرهای کهن منسوب گردد (برای آگاهی بیشتر بنگرید به: «اردشیر و شاپور ریپورتر، عاملان سلطه بریتانیا در ایران»).

اما این اشتباه در نهایت به نتیجه نیکویی رسید و آن چنین بود که دقت در سازه‌ها و شک و تردیدهای بعدی پیرامون آنها، مرا به سمت مطالعه مناسبات چارتاقی‌های ایران با تغییرات میل محور خورشید کشاند و به شناسایی سازه‌های خورشیدی و کاربری تقویمی چارتاقی‌های ایران منجر شد.

(...)

http://ghiasabadi.com/persian-fire-temple.html